Emsile
Özellikle Osmanlı medreselerinde ve günümüzde klasik usulü uygulayan bazı öğretim kurumlarında Arapça derslerinde ilk okutulan ve ezberletilen eserdir
el-Ems̱ile’nin müellifi bilinmemekle beraber bazı şerhlerinde (meselâ bk. Ahmed Çelebi es-Saruhânî, s. 3; Çörekçizâde Köse Efendi, s. 3) “teberrüken” olsa gerek- musannifinin Hz. Ali olduğu ifade edilmiştir.
Eserde “nasara” fiilinin sülâsî mücerredinden doğan fiil ve isimlerin “muhtelif” ve “muttarid” çekim örnekleri yer aldığı için kitap “el-emsiletü’l-muhtelife” ve “el-emsiletü’l-muttaride” olmak üzere ikiye ayrılır. el-Emsiletü’l-muhtelifede “nasara”nın sülâsî mücerredinden türeyen en işlek fiil ve isim kalıpları tanıtılmıştır. Sayısı yirmi dört olan bu kalıplar işlerlik sırasına göre karışık şekilde dizilmiştir. Burada fiillerin adı, zamanı, etken-edilgen (mâlum-meçhul), eril-dişil (müzekker-müennes), tekil-ikil-çoğul (müfred-tesniye-cem‘), olumlu-olumsuz halleri, şahsı ve anlamı; isimlerin adı, türü, tekil-ikil-çoğul, eril-dişil halleri ve anlamı Türkçe olarak verilmiştir. el-Emsiletü’l-muttaride bölümünde ise bu yirmi dört kalıp teker teker ele alınarak şahıslara ve fiilse mâlum-meçhul durumuna göre her sîganın anılan biçimde ayrıntılı tanıtımları ile çekimleri yapılmıştır.
Emsile kitabında klasik metot takip edilecek olup, gerek duyuldukça modern Arapçadan da yararlanılacaktır. Emsile kitabını bitiren öğrencilerimiz fiil çekimlerinin bir kısmını yapabileceklerdir.
Binâü’l-Ef’âl
Daha çok Binâ diye tanınan bu eser, fiillerin mâzi ve muzâride gösterdiği ses, yapı ve mâna değişikliği esas alınarak Arapça öğrenmek isteyenlere temel sarf bilgisi vermek için hazırlanmıştır. Mevcut kaynaklarda yazarına rastlanmayan kitabın Şerḥu’l-Mufaṣṣal’a yapılan bir atfından dolayı 538’den (1143) sonra yazıldığı anlaşılmaktadır.
Arapça’daki fiil kalıplarının sülâsîden südâsîye doğru ve dildeki işleklik sırasına göre masdarlarıyla birlikte verilmesi, ayrıca her kalıbın müteaddî ve lâzım mânalarına işaret edilmesi kitabın en belirgin özelliklerindendir. Fiillerde görülen söz konusu değişiklikleri otuz beş babda ele alan kitap, on sekiz babda sülâsî mücerred ve mezîd fiilleri, kalan on yedi babda da rubâî mücerred ve mezîd fiil kalıplarını vermekte ve “aksâm-ı seb‘a” bilgisiyle son bulmaktadır
Bina kitabında klasik metot takip edilecek olup, gerek duyuldukça modern Arapçadan da yararlanılacaktır. Bina kitabını bitiren öğrencilerimiz 35 bab hakkında bilgi sahibi olacak, mücerred ve mezid fiillerinin ayrımını yapabileceklerdir.
El-Maksud
Maksud kitabının Müellifi bilinmemektedir. Kitapta önce sarf ilminin önemine işaret edilmiş, daha sonra sülâsî mücerred ve rubâî mücerred fiillerin vezinleriyle rubâî mücerred veznine mülhak altı bab tanıtılmış, ardından sülâsiye mezîd rubâî, humâsî ve südâsî fiil kalıpları ile (toplam on dört kalıp) rubâî mücerrede mezîd üç fiil kalıbı ele alınmıştır. “Masdardan türeyen kipler” başlığı altında masdar, masdar çeşitleri ve masdardan türeyen mâzi, muzâri, emir ve nehiy, ism-i fâil ve ism-i mef‘ûl kip ve kalıplarının kuruluş ve çekimleri açıklanmıştır. “Sahih fiillerin çekimi” başlığıyla sahih fiillerin mücerred ve mezîd kalıplarının mâzi, muzâri, emir ve nehiy kiplerinin mâlûm ve meçhul şekilleriyle ism-i fâil ve ism-i mef‘ûllerinin çekimleri anlatılmıştır. “Notlar” (Fevâid) başlığını taşıyan bölümde geçişsiz (lâzım) bir fiili geçişli (müteaddî), geçişli bir fiili geçişsiz yapmanın yolları, hangi fiil kalıplarının (bab) geçişlilik veya geçişsizlik bildirdiği, fiil kalıplarının ifade ettiği istek, işteşlik (müşâreket) ve dönüşlülük (mutâvaat) gibi diğer anlamlar, isim ve fiillerdeki zâid harfler ve bu harflerden bazılarının bildirdiği mânalarla bir kelimedeki zâid harfleri belirlemenin yolları açıklanmıştır. “İlletli fiillerle sahih fiillerden hemzeli ve muzaaf olanlar” başlıklı bölümde söz konusu fiillerle bunların çekimleri esnasında meydana gelen i‘lâl, ibdâl ve idgam gibi değişiklikler ve kuralları açıklanmıştır.
Maksud kitabında klasik metot takip edilecek olup, gerek duyuldukça modern Arapçadan da yararlanılacaktır. Maksud kitabını bitiren öğrencilerimiz fiil çekimleri ve isimler konusunda bilgi sahibi olacaklardır.
İzzi
İzzi kitabında el-Emsiletu’l-Muhtelife’deki sıra takip edilerek fiillerin harf sayıları ve türlerine göre tasnifi yapılmış, bir veya birkaç örnek verilerek açıklığa kavuşturulmuştur. Kitapta önce sarf ilminin önemine işaret edilmiş, fiillerin sülâsî ya da rubai olduğundan bahsedilmiş daha sonra bu sülâsi veya rubai olan fiillerin mücerred ya da mezid olduğundan bahsedilmiştir. Kitabın devamında sırasıyla sülâsî mücerred, rubai mücerred, sülâsî mezid, rubai mezid, müteaddi fiil, gayr-i müteaddi fiil, madi, mudari, mudariye gelen ( la, lem ) gibi harfler, harflerin değişimi ve dönüşümü, ism-i fâil, ism-i mef’ûl, hemze, ism-i zaman, ism-i mekan ve ism-i alet konuları işlenmiştir.
İzzi kitabında klasik metot takip edilecek olup, gerek duyuldukça modern Arapçadan da yararlanılacaktır. İzzi kitabını bitiren öğrencilerimiz sarf ilminin büyük kısmına vakıf olacaklardır.