Nuḫbetü’l-leʾâlî li-şerḥi Bedʾi’l-emâlî
Dersimizde şerhini takip edeceğimiz manzum eser, Matürîdî akâidi alanında meşhur olan ve 67 beyitten oluşan el-Emâlî’dir. Bilhassa manzum olması ve özlü bilgi vermesi sebebiyle öğrenim ve ezberlenme açısından kolaylık sağlayan bu önemli Mâtürîdî akaid risâlesi, medreselerin başlangıç sınıflarında okutulan akaid ve kelâm metinleri arasında çok rağbet görmüş, pek çok defa istinsah edilmiş, üzerinde tercüme ve şerh olarak birçok çalışma yapılmıştır. Şerhlerinden en meşhuru Ali el-Kârî’nin (ö.1014/1605) Ḍavʾü’l-meʿâlî fî şerḥi Bedʾi’l-emâlî eseridir.[1]
Emâli şerhleri içerisinde günümüze en yakın olanı ve bizim de dersimizde esas alacağımız Nuḫbetü’l-leʾâlî li-şerḥi Bedʾi’l-emâlî isimli eserdir. Muhammed b. Süleyman el-Halebî er-Reyhâvî’nin (ö. 1228/1813) kaleme aldığı bu şerh, el-Emâlî üzerine yapılan en hacimli ve muhtevalı çatışmalardan biridir. Eserin Süleymaniye Kütüphanesi’nde bir nüshası bulunmaktadır (Hacı Mahmud Efendi, nr. 1384). 1986’da ofset olarak İstanbul’da yayımlanmıştır, Şârih hakkında kaynaklarda yeterli bilgiye ulaşılamamıştır. Nisbesinden de anlaşıldığı üzere günümüzde ülkemiz sınırları içerisinde kalan Reyhanlı kasabasında yaşamıştır.
İslâm akaidinin temel konularını ilâhiyyât, nübüvvât ve sem‘iyyât şeklindeki klasik şemaya genellikle sadık kalarak işleyen risâle, konusunun tevhid olduğunu belirten bir beyitle başlayıp Allah’ın zâtının ve sıfatlarının ele alındığı beyitlerle devam eder. Bu bölümde halku’l-Kur’ân, rü’yetullah, haberî sıfatlar, insan fiili ve aslah gibi konulara temas edilmiş, ayrıca bu mevzularda Ehl-i sünnet’e muhalif görüşler ileri süren fırkalara karşı zımnî tenkitler yöneltilmiştir. Eserde nübüvvete dair konular özetlendikten sonra evliyanın kerametlerinin hak olduğu vurgulanır. Hulefâ-yi Râşidîn arasında Ehl-i sünnet tarafından yapılan geleneksel fazilet sıralamasının ardından ashaba dil uzatmanın dinen câiz olmadığı ifade edilir.
Eseri şerhi ile birlikte tedris eden takipçilerimiz, kitabın bitiminde Ehl-i sünnet akâidinin asıllarını öğrenmekle birlikte İslam tarihi içinde meydana çıkmış olan sapkın fırkaların görüşlerine vakıf olacak ve bu görüşlere cevap verecek delilleri de öğrenecektir.
Kitabın 6 ay gibi bir sürede bitirilmesi planlanmaktadır.
[1] Detaylı bilgi için bkz. M. SAİT ÖZERVARLI, “el-EMÂLΔ, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/el-emali–usi (26.05.2020).
Sirâcüddin Ali b. Osman el-İşi (ö. 575/1179)
Fergana vadisinde bugün Kırgızistan toprakları içinde bulunan Oş (Ûş) şehrinde doğmuştur. Künye ve nisbesi ile birlikte adı “Ebû Muhammed (Ebü’l-Hasen) Sirâcüddîn Alî b. Osmân b. Muhammed b. Süleymân et-Teymî eş-Şehîdî el-Fergānî el-Ûşî” dir. Kaynaklarda hayatına dair yeterli bilgi yoktur. Bazı kaynaklarda kendisine atfedilen şeyh, imam, allâme, muhakkik gibi sıfatlardan döneminde tanınmış bir âlim olduğu anlaşılmaktadır. Fıkıh ve hadise dair eserler vermekle birlikte daha çok kelâmla ilgili kasidesiyle şöhret bulmuş, bu alandaki literatürde iz bırakmıştır. Bağdatlı İsmâil Paşa, Ûşî’nin 575 yılında vebadan öldüğünü söyler (Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 700).
Eserleri: el-Emâlî, Ġurerü’l-aḫbâr ve dürerü’l-eşʿâr, Müsnedü Enes b. Mâlik, el-Fetâva’s-Sirâciyye, Muḫtelifü’r-rivâye, S̱evâḳıbü’l-aḫbâr, Nûrü’s-sirâc.